Sunday, May 30, 2021

ट्रेकिंग/हाइकिंगको क्रममा हराउँदा


हिंडी रहने बाटो त बिराउने गरिन्छ भने कहिले पनि नहिंडेको र कुनै म्याप अनि गाइडको सहारा बिना हराउनु भनेको आश्चर्यजनक कुरो पनि भएन | काठमाडौँकै डाँडा-काँडा हुन् या पर बिकटका ठाउँ, जताततै - मान्छेहरुले बाटो बिराउने अस्वोभाविक होइन | हाईकिङ्ग  र ट्रेकिंगका क्रममा हराएर बेपत्ता भएका सयौँ  मानिस यसका दृष्टान्त हुन् | हाइकिंग र ट्रेकिंगका क्रममा मान्छे किन हराउँछन् भन्ने कुराको छानबिन गर्दा अनेक कमीकमजोरीमा प्रकाश पर्न जाला; चाहे त्यो घुमन्तेकै कमजोरी होस् या अरु कसैको | म आफैं पनि अनेक ठाउँ घुम्न थालेको १ दशक भन्दा बढी भएको छ र म पनि धेरै चोटी बाटो बिराउन पुगेको छु | धेरैबेर बाटो बिराएर भौंतारिएको ४ प्रसङ्ग यस प्रकार छन् |


पहिलो स्थान: फूलचोकी
हाइकरहरु: म स्वयम् र दीपक मामा

कुरा होला सन् २०११-२०१२को, हामी दुई मामाभान्जा फूलचोकीको डाँडा चढ्न भनेर सवेरै उठेर लाग्यौं गन्तब्यतर्फ। गोदावरीबाट उकालो लाग्दा, दुई वटा बाटो थिए; एक, गाडी कुद्ने घुमाउरो ठूलो बाटो अनि अर्को, छोटो बाटो जङ्गल छिचोल्दै उकालो लाग्ने सानो बाटो।  हामीलाई जेठको चर्को घामले स्वागत गरी रहँदा घुमाउरो लामो बाटो जाने मन भएन, त्यसैले हामी जङ्गलभित्र बाट उकालो लाग्यौं। म २०-२१ वर्षे ठिटो भएपनि मामा जो ३२ -३३ को हुनुहुन्थ्यो मभन्दा निकै फिट हुनुहुन्थ्यो। दैनिक १०किमी जति उहाँ कुद्नु हुन्थ्यो बिहानै। त्यसैले त्यस्तो मान्छेलाई पछ्याउन मलाई हम्मे-हम्मे नै परेको थियो।  म स्याँस्याँ गरेको देखेर उहाँ मलाई अर्ती दिनुहुन्थ्यो - 'भान्जा, बिस्तारै हिड्ने तर निरन्तर हिड्ने गर्नुपर्छ, जति बस्यो उति हिंड्न गाह्रो हुन्छ।  अनि नाकले शास फेर्नु। ' मामाले जसोजसो भन्नुहुन्थ्यो म त्यसै गर्थें।  

करिब ३ घण्टामा बाटो भरी फोटो खिच्दै, कट्याक-कुटुक खाँदै, रमाइलो गर्दै हामी फूलचोकी माताको दर्शन गर्न माथि पुग्यौं | अमेरिका र क्यानाडा बसाई पछी नेपाल फर्किनु भएको मामाको फोटोग्राफीमा सौख थियो | आफुले भिरेको महँगो डी.एस.एल.आर. क्यामेराले धौलागिरी, अन्नपूर्ण, लाङटाङ, गौरीशंकर, सगरमाथासम्म कैद गर्नुभयो | हामीलाई नाम थाहा नभएका अन्य हिमालहरुपनि क्यामेरामा अटाए |  मनोरम दृश्य देख्न पाएकोमा उहाँ गदगद हुनुहुन्थ्यो र म अनेकौं बोट-बिरुवा, चराचुरुंगी अनि काठमाडौँलाई २९०० मिटर माथि बाट हेर्न पाउँदा फुरुङ्ग थिएँ | माथि बसी हामीले आँफुले बोकेको खाजा-नास्ता खोलेर खान थाल्यौँ। सानीआमाले र माइजुले मिठा-मिठा कुरा हाल्दिनु भएको रहेछ।  केही बेरको आनन्द पश्चात, काठमाडौँको सबैभन्दा अग्लो डाँडाबाट ओरालो झर्न थाल्यौं हामी, मनमा अनेक रमणीय पलहरु संगाल्दै |

झर्दै जाँदा पो थाहा नै नपाई हामी अघि आएको बाटो भन्ने ठानेर, अर्कै सानो बाटो तिर बाट ओरालो लागेछौं | केहि बेर झरे पछी निकै ठाडो ओरालो आयो र यो अघि उक्लेको बाटो होइन भन्ने निष्कर्षमा पुग्यौं | तर त्यहाँ बाट पनि त कुनै बाटो भेटिएला भनेर भिरमा चिप्लेटी खेल्दै तल झर्यौं | जति तल जान्थ्यौं उति बाक्लो जङ्गलले हामीलाई घेर्थ्यो | के गर्ने भनेर हामी एकअर्कालाई हेर्न थाल्यौं | पुनः माथि नै उक्लिने हामीसँग विकल्प थिएन किनभने नाक नै ठोकिने भिरालो बाटो चिप्लेटी खेलेर हामी तल झरेका थियौँ। अब त्यहि बाटो उक्लिन त असम्भव नै थियो। सन् २०१८को फेब्रुअरीमा, काठमाडौँ - फूलचोकीको डाँडामा विद्यालयबाट हाईकमा आएका १७ वर्षीय जोन ७ दिन हराएर आठौँ दिनमा सकुशल भेटिएका थिए । अहिले सोच्दा सायद जोनपनि हामीजस्तै एउटा गलत बाटो समाउन पुगेका थिए। 

निकै बेर सोचे पछि, हामीले जुक्ति निकाल्यौं, छेवैमा बगेको खहरे हुँदै तल झर्यो भने पक्कै तल पुगिन्छ भन्ने विश्वासका साथ हामी पानीले जता डोहोराह्यो त्यतै लाग्यौं। तर दुर्भाग्य, के भयो भने  झण्डै एक तला जस्तो झरना जस्तो ठाउँमा गएर हामी टुंगियौं। झरना भएकै ठाउँमा हामफाल्ने कुरो थिएन किनभने पानी कम, ढुङ्गा ज्यादा थिए त्यहाँ | त्यहि भएर छेऊ बाट अरु विकल्प खोज्न थाल्यौं हामी। त्यसै बखत, मामालाई कुन्नि के सोच आएछ, निकै गहन मुद्रामा म तिर हेर्नुभयो र भन्नुभयो, 'म शशीलाई फोन गर्छु।' 

त्यसो भनेर माइजुलाई फोन गरेर हामी हराएको कुरा तर बाटो छिट्टै पत्ता लाग्ने कुरा गर्नुभयो अनि राख्नु अघि, यो कुरा आमालाई नभन्नु आत्तिनु हुन्छ भन्नुभयो। त्यस पश्चात, मामा केहि हँसिलो देखिनुभयो। मामालाई जिस्काउँदै हामी तल झर्ने विकल्प खोज्न थाल्यौं। सौभाग्यबस,  त्यो कान्ले भीरमा एउटा रुख ठ्याक्कै हातले भ्याउने ठाउँमा रहेछ । मामा रुख चढेर पोल डान्स गरे जसरी नागबेली घुम्दै तल झर्नु भयो। मलाई त्यसरी झर्न नआउने भएकाले हाम फाल्ने निधो गरें | मामाले हुन्न भन्दै हुनुन्थ्यो, 'तिम्रो गोडा भाँचियो भने हराएको बाटोमा तिमीलाई बोकेर बाटो खोज्न सक्दिन म भान्जा' | मैले, 'यति त म घरतिर हामफराली रहेको हुन्छु, चिन्ता नगर्नु भन्दै हाम फालें।'

केहि बेर हिँडे पश्चात, एउटा तेर्सो बाटो भेटियो जुन बाटो प्रयोगमा आएझैं देखिन्थ्यो। अनि त्यसैलाई सहि बाटो ठानी हामी त्यो बाटोले जता-जता डोहोराह्यो उतैउतै लाग्यौँ। केहि बेरपछी हामी गोदावरी वनको फेदमा पुग्यौं | खुसीको सीमा थिएन त्यस बखत। हामी हाँस्दै सरासर घर लाग्यौं | मामालाई सायद माइजुलाई गम्लङ्ग अँगालोमा बाँध्न आतुरी भएको थियो | 


दोस्रो स्थान: चम्पादेवी
हाइकरहरु: म, आशिष बस्ताकोटी अनि रोशन डल्लाकोटी

सन् २०१५ तिरको कुरा हो, हामी ३ जना चम्पादेवीमा क्याम्पिंग गर्न तम्सियौं | माघको मध्ये जाडोमा क्याम्पिंग सोच्दै क्या रमाइलो, आहा ! तातो रगत, सोच्यो त सोच्यो, गरी पनि हाल्न पर्ने | त्यसैले शनिबारको दिन पुरानो बसपार्कबाट दक्षिणकालीको गाडी चढेर हामी फर्पिंगको चम्पादेवी मन्दिर जाने दोबाटोमा झर्यौं | १ बजे त्यहाँ पुगेका हामी, नजिकैको होटलमा केहि चमेना गरेर २ बजे डाँडा चढ्न थाल्यौँ | चम्पादेवीमा क्याम्पिंग पहिलो अनुभव भए पनि, भ्रमण चाहिँ मेरो दोस्रो थियो | दीपक मामा र मैले फूलचोकी घुमेकै बेला-बखत तिर चम्पदेवीको डाँडा पनि नापी सकेका थियौं | त्यहि अनुभवका साथ त्यो यात्रामा  मेरो अगुवाई थियो |  ३ मनपेट मिल्ने साथीहरुसँग गफ गर्दै, फोटो खिच्दै, रमाइलो गर्दै जाँदा यात्रामा थकाई भन्दापनि एक भिन्न प्रकारको ऊर्जा महसुस गर्दै थियौं हामी |  



जाँदाजाँदै चम्पादेवीमा रात बस्ने हामी बाहेक अरु कोहि नहोस् भन्ने कामना गर्दै अघि लाग्यौं | ६ बज्ने बेला जब चम्पादेवी पुगियो अनि जंगल भित्रको डरलाग्दो सून्यता अनि निख्खर कालो रातले स्वागत गर्यो तब अघि कामना गरेको कुरामा थकथक लागिरह्यो | मनमनै 'अरु मानिसहरु पनि भएको भए हुने' भन्ने कुरो लागिरह्यो | रात परिसकेपछी दाउरा खोज्ने काम सहज थिएन, फेरी फरक्क फर्कदा ठाउँठाउँमा राखिएको फोहोर संकलन गर्ने 'सेतो बोरा' देख्दा झसङ्ग भइन्थ्यो | यहि त्राशलाई हलुका पार्न मैले ठट्टा गर्ने निर्णय गरें | "दाउरा खोज्ने क्रममा कोहि मानिस रुखमा झुण्डिरहेको रहेछ भने के गर्ने केटा हो?" भनेर मैले भनेको मात्र के थिएँ, मलाई झण्डै भकुरेका थिए साथीहरुले |

मन्दिर छेऊमा रहेको जस्ताको छत मुनि टेन्ट हालियो अनि दाउरा मज्जाले बाल्दै गफिन थालियो | ल्याएको खानेकुरा खाँदै अनि मिठो कुराकानी गर्दैगर्दा चसो बढ्दै गयो। घडीले १०:३० हानेपछि हामी सुत्यौं, जम्मा ३ जना भएकाले धेरै अबेर सम्म नबसी सुत्ने निर्णय गरियो; दुई जना अट्ने टेन्टमा ३ जना सुतियो | राती शीत चुहिएर मेरो देब्रे पाखुरा भिजिरह्यो, चिसो लागिरह्यो | अरु दुईजना घुरिरहे, म त्यसलाई सङ्गीत मानी सुनिरहे, २ बजेपछाडी सङ्गीतले लट्ठ पारेछ क्यारे, म निदाएछु | बिहानै उठेर चम्पदेवी मन्दिरको दर्शन गर्यौं अनि फोटो खिच्यौं। आफुसंग भएको पानी र केहि खानेकुरा खाई मच्छेगाउँ झर्ने योजना बुन्दै हामी लाग्यौं मास्तिर | केहि बेर हिंड्ने बित्तिकै आउनुपर्ने झर्ने बाटो, तर झनझन् उकालो आउँदा मन झसङ्ग भयो | हामीले मच्छेगाउँ झर्ने बाटो कतै बिराइसकेका थियौँ |



अब हामीसंग दुई विकल्प थिए, कि फर्किनु पर्यो कि त त्यहि बाटो रोज्नु पर्यो जसले हामीलाई कता डोहोर्याउँछ त्यो यसै भन्न सकिन्नथियो । तीनैजनाको एकै बोली भयो: उकालो नै चढ्ने किनभने हामीसँग पर्याप्त समय थियो । समय त पर्याप्त थियो तर पानी थिएन, उकालीमा मुख प्याकप्याक्ती सुक्तै गयो - हामी उकाली लाग्दै गयौँ । चढ्दा-चढ्दै भस्मासुर डाँडा पुगियो । वरपर भन्दा अग्लो डाँडा, निकै मनोरम दृश्य देखिने ठाउँ पुगेर मन निकै आनन्दित भयो । "आहा, बाटो बिर्सेर पनि कति सुन्दर ठाउँ आइपुगियो ।" रोशनले काठमाडौँ खाल्डोको मनोरम दृष्य एकटकले हेर्दै भन्यो । सायद, अंग्रेजीमा 'Serendipity' यसैलाई भन्छ मैले मनमनै गमें । 

उत्तरतिर हिमाल एकछेउ देखि अर्को छेऊ सम्म सेता हाँसेका एउटा अद्भुत एवं मनोरम दृश्य हेर्दै हामी निकैबेर बस्यौँ । हामी तीनै जना एकदम चुप थियौँ - आँखा एकटक त्यो प्रकृतिको अलौकिक सौन्दर्यतामा लठ्ठ थियो । माघको चिसो हावा अनि चर्को घाम दुवै हाम्रो यो मौन आनन्दका साक्षी थिए । अरु साथीहरुलाई के भैरहेको थियो मलाई पत्तो थिएन, होस् पनि कसरी म आफैंलाई के भैरहेको थियो त्यो नै मलाई पत्तो थिएन। परमानन्दको चरम सीमा चुमेको थिएँ सायद मैले। मैले दुई साथीहरुलाई पालैपालो हेरेँ।  दुवैले उसै गरी मलाई हेरे अनि हामी तीनै मुसुक्क हाँस्यौं। खुशी बाँड्दा झन् बढ्यो । यो साथ कहिले नि नछुटोस् , यो प्रेम अमर रहोस् यस्तै यस्तै सोच आयो  मनमा। कति अनौठो है? यो सोच, यो फिलिंग पहिले नै नभएको होइन, तर हाम्रो फिलिंगलाई हाम्रो मनको गहिरो इनारबाट झिक्न मलाई कत्रो डाँडा चढ्न पर्यो।  



निकैबेर हामी त्यसरी नै बस्यौँ। जब प्यासले झनझन हाम्रो घाँटी सुक्दै गयो तब धेरैबेर बस्न नहुने कुरा गर्दै हामी जुन बाटो गएको त्यहि बाटो झर्ने निर्णय गरियो।  किनभने हामीसँग अब अरु जोखिम मोल्ने न त समय थियो न त पानी। आधा-घण्टा हिँडेपछि हामी तीनैजना रोकियौँ अनि पानीको बिकल्प  खोज्न थाल्यौँ। मैले मेरो झोलाबाट अघिल्लो दिन आमाले निकै प्रेमसँग राखिदिनुभएको मुलाको अचार (खल्पी) निकालेँ र खाएँ।  मुख नै  रसिलो भयो र जति चुस्यो उति आनन्द आउन थाल्यो।  हामीसँग अघिल्लो दिनको नसकिएको बियरको क्यान पनि थियो।  बियर र मुलाको रसिलो चाना चुस्दै हामी झर्यौं ।  कतै न-अडिई ओरालो झर्दै गर्दा हामीले बिहान बिराएको मच्छेगाउँ झर्ने दोबाटो देख्यौँ।  उति साह्रो प्रयोगमा न-आएको कारण छोपिएको रहेछ झ्याङ्गहरुले।  

त्यहिँ पसारिएको बाटो नदेखेकोमा थुक्क र धन्य दुवै हुँदै हामीले मच्छेगाउँलाई आफ्नो गन्तव्य बनायौँ। बाटो भेटिएको खुसियालीमा करिब एक घण्टाको ओरालो यति चाँडो बित्यो कि हामीलाई निमेषभरमै मच्छेगाउँको पुष्पलाल पार्क पुगे जस्तो लाग्यो।  एउटा पसलमा छिरेर सबैले आफ्नो प्यास मेटाउने निर्णय गर्यौँ अनि ३ बोतल पानी घटाघट पियौँ। पानी पिएर रोशनले पर क्षितिजमा टोलाएर हेर्दै भन्यो, 'ओहो, क्या रोमान्चक क्यम्पिङ्ग गरियो।' आशिष र म एकअर्कालाई हेर्दै मुसुमुसु हाँस्यौं।  रोशनले टोलाएर हेरेको क्षितिजमा हामीले पनि एकटक हेरीरह्यौँ।


क्रमश ,,,, (अरु दुई किस्सा अर्को पोस्टमा आउनेछ) 


Monday, January 4, 2021

मेरी सुबह

 

याद है तुम्हे वह शादिकी रात?
बरसों कि तमन्ना जब पूरी हुई थी,
तुम और मैं - लिपट के एकदूजेमे
ऐसे खो गए कि पता ना चला
सुबह कब होगया ।
मैं आज भी, हर रोज - जब
अपने आंखे खोलता हूं -
तुम्हे उसी दुल्हन के रूपमें पाता हूं ।

जब रातकी बातें सब याद करके,
तुम शरमाने लगती हो -
मेरे सूरज तुम्हारे चेहरे से निकल आता है -
मेरे सुबह हो जाता है ।

- भाष्कर ढकाल


Sunday, March 29, 2020

मेरो रातो गाई

सायद म दुई-तीन  कक्षामा पढ्दाको कुरा हुँदो हो, नेपाली किताबमा निबन्ध लेख भनेर 'मेरो गाई ' शीर्षक  थियो । आफ्नो गृहकार्य गर्ने कापीमा मैले त्यो निबन्ध लेखेँ या लेखिन, मलाई कुनै सम्झना छैन । तर मैले त्यो शीर्षकमा निबन्ध चाहिँ एउटा डायरीमा लेखेको थिएँ । एउटा पुरानो  डायरी थियो हाम्रो घरमा । त्यसमा बुवाका लेखहरु हुन्थे, कविता हुन्थे । त्यहि डायरीमा बुवा पछि आमाले कविता कोर्नु भएको थियो । आमा पछि जेठी दिदी, माहिली दिदी, कान्छी दिदी अनि दादा सबैले क्रमश आ-आफ्ना लेख कोरेका थिए । सबैको केहि न केहि रचना देखेर मलाई पनि केहि लेख्न मन लाग्यो । तर लेख्ने चाहिँ के? मलाई कविता आउँदैन थियो । के लेख्ने के भनेर सोचेरै दिक्क भएँ। मन खिन्न भयो । तर मलाई केहि न केहि त लेख्नै  थियो । म एक्लोले त्यो डायरीमा नलेखी छोड्न त मनै थिएन । केहि छिन सोचेपछि दिमागमा आयो 'मेरो गाई ' । मैले गाई बारे लेखेको पहिलो निबन्ध मलाई अझै पनि याद छ । सम्झनामा गहिरो छाप लगाई बसेका छन् त्यो बेलाका मेरा बडा-बडा अक्षर। निबन्ध यस प्रकार छ।

'मेरो गाई '

"मेरो गाई । मेरो रातो गाई । मेरो प्यारो गाई ।"

मेरो जीवनको पहिलो गाईबारे निबन्ध थियो त्यो । त्यसपछि कति निबन्ध लेखियो गाइबारे लेखाजोखा छैन तर त्यो निबन्ध मेरो मानसपटलमा यति मज्जाले बसेको छ कि सायद मद्वारा लिखित निबन्धमध्येको उत्कृष्ट निबन्ध त्यहि हो । किनभने गाई प्रतिको मेरो भावना त्यसबेला शब्दहरुमा बहन नसके पनि, आज ती तीन वाक्यका निबन्धले फेरि त्यो रातो गाईको सम्झना यसरी गराईदियो कि म मेरो त्यो रातो गाईबारे नलेखी बस्न सकिन ।

हाम्रो घरमा मैले थाहा पाउँदा दुईवटा गाई थिए। एउटा कालो अनि अर्को रातो । कालो गाईलाई हजुरआमाले काली गाई भन्नुहुन्थ्यो। काली गाईले रातो गाई भन्दा बढी दुध दिन्थी । पछी काली गाईलाई कुन्नी के रोग लाग्यो, बसेपछि उठ्नै नसकी, बसीबसी त्यो गाई स्वर्गे भई । त्यो गाईबारे मलाई भन्दा बढी मेरो दादालाई थाहा छ । म निकै सानो थिएँ त्यो गाई परलोक जाँदा । गाई मरेपछि मान्छे मरेपछि जस्तै नून बारिन्छ । शोक मनाइन्छ । किनभने गाईलाई परिवारको सदस्य नै मानिन्छ । काली गाई मरेपछि हाम्रो घरमा रातो गाई मात्र बाँकी भयो। त्यो बेला देखी त्यही गाई हाम्रो घरको आमा भई । उसैको दुध पिएर हामी हुर्कियौं बढ्यौँ ।

रातो गाईसँग म हुर्किंदै गएँ । गाई चराउन म गोठालो जान्थेँ । गोठालो जानु मात्रै मेरो रमाईलोको विषय त होइन तर गोठालाहरुसँग खेल्न पाउने भएकाले जाउँजाउँ लाग्थ्यो । डन्डीबियो, गुच्चा, फुटबल, ग्याम्बल, होक्र्याङ्ग अनि दशैँताका चङ्गा उडाउँदै गोठालो बन्न असाध्यै रमाईलो  लाग्थ्यो । अहिलेपो एयरपोर्ट विस्तार गर्नेक्रममा कोटेश्वर चोक अगाडिको पूर्वपट्टिको जग्गा सबै सरकारले थुनिदियो, नत्र मेरो बाल्यकाल सबै त्यहिँ कुद्दै, खेल्दै, गोठालो बन्दै बितेको थियो । हामी खेल्दै गर्दा हवाईजहाज हाम्रै टाउको छुन खोजेझैं गरी अवतरण गर्थ्यो । मैले उडाएका चङ्गाका धागा कति चोटी हवाईजहाजले चुँडाइदियो त्यो गनेर साध्य थिएन । अवतरण गर्न लागेको जहाजले ठ्याक्क पाँग्रा झिकेको मलाई औधी मनपर्थ्यो । पाँग्रा उफ्रेर समाउन खोज्दै हामी जहाजको मुनिमुनि दौडन्थ्यौँ । मलाई लाग्थ्यो म अग्लो भएपछी त्यो पाँग्रा समाउन सक्नेछु । समयसँगै म अग्लो पनि भएँ अनि बुझेँ  त्यो मेरो बालापनको निर्दोष सपना थियो । यस्ता धेरै कुरा रहेछन् जुन बालापन वा वयश्क उमेर दुवैमा उत्तिकै असम्भव छन् । 

म र गाई घरबाट सँगै त निस्किन्थ्यौं तर धेरै जसो छुट्टाछुट्टै घर पुग्थौँ । कारण, म खेलमै मस्त हुन्थेँ, गाई चरेर अघाई सकेर घर पुगिसक्थी  । कहिलेकाहिँ  त अर्काको बारी भित्र पसेर मकै, तोरी अनि अरु बालीनाली सखाप पार्दिन्थी । बदमासी रातो गाईले गर्थी, गाली मैले खानुपर्थ्यो । त्यसरी अरुको बारी भित्र पसेर चोरी गरेको मैले आफैंले देखेँ  भने म लौरोले कुट्दै घर लान्थे । दुखेर होला गाई उफ्रिंदै दगुर्थी। राती ओच्छ्यानमा पल्टेर सोच्दा मलाई गाईको माया लागेर आउँथ्यो, बेकारमा किन कुटें होला भनेर आफैँलाइ धिक्कारथेँ । हाम्रो रातो गाई ज्ञानी थिई, अरुको गाई जस्तो डरलाग्दो थिईन; सिङ पनि डरलाग्ने थिएन अनि जसलाई पनि सिङले हान्न जाँदैन थिई। त्यस्तो ज्ञानी गाईलाई कुटेकोमा मन अमिलो बनाई निदाउँदथेँ । गाईको पिडा बुझेपछि चाहिँ मैले कहिलेपनि गाईलाई लौरोले हानिन । अरुको चोरेर खाए पनि, बाटो बिराए पनि मैले गाली मात्र गर्न थालेँ । उसले पनि खुरुखुरु मैले भने बमोजिम नै गर्न थाली । सायद, गाईले मैले भनेको राम्रोसँग बुझ्थी, म मात्र गाईले भनेको बुझ्दिनथिएँ । 

यति बुझ्ने गाईले पनि कहिलेकाहिँ दुख दिन्थी। कहाँ-कहाँ जान्थी, हराउँथी । हामी सबै मिलेर चारै दिशा खोज्न जान्थ्यौँ । जाँदाजाँदै ऊ कहिले कहाँ पुग्थी सायद उसैलाई थाहा हुन्थेन होला । खोज्दै जाँदा हाम्रो आवाज सुनेर लुरुलुरु हामी भएतिर आउँथी अनि घरतिर आफैँ बाटो लाग्थी । सायद हामी जस्तै ऊ अनि अत्तालिएकी  हुन्थी या आफ्नो गल्ति बोध भएर ज्ञानी बनेकी हुनसक्थी। एकदिन भने रातो गाईले हामीलाई निकै तर्साई । चर्दै जाँदा कता-कता पुगीछ कुन्नी आफैँ नराम्रोसँग फस्न गई । पहिले घर-घर अहिलेको जस्तो ढल आएको थिएन । चर्पीको फोहोर सेप्टिक ट्यांकीमा जम्मा गर्ने चलन थियो अनि त्यो ट्यांकी भरिएपछि ठूलो खाडल खनेर त्यहाँ जम्मा गरिन्थ्यो र केहि दिनपछि त्यसलाई पुरिन्थ्यो । चर्दै जाँदा रातो गाई  त्यस्तै एउटा खाडलमा फस्न पुगिछ। पछाडिको भाग पूरै खाल्डोमा परेछ । अनि बिस्तारै भासिँदै भासिँदै गइछ । जति निक्लिन खोज्थी उति दलदलमा जस्तो फस्दै जान्थी । गाईलाई खोज्दै गएका हामी गाईलाई त्यो अवस्थामा पाउँदा निकै डरायौं । पछी धेरै जनाको मद्धत लिएर गाईलाई त्यो नर्कबाट सकुशल निकाल्यौं । रातो गाई कालो गाई भएकी थिई । जाडोको मौसम अनि साँझको समयमा नुहाइदिँदा पनि एकदम चुप लागेर सहेर बसी त्यो गाई । त्यसपछी एकदुई दिन बुवाले दुध दोएर मिल्काई दिनुभयो । त्यसरी फोहोरमा डुबेको गाईको दुध खान कसैलाई मन लागेन ।

रातो गाई म सँगै हुर्केपनि म भन्दा चाडै ठुली भई । हरेक वर्षझैँ बाछा वा बाछी पाउँथी । बाछालाइ बहर पनि भनिन्छ । बहरलाई चाहिं अलि ठूलो भएपछी अन्तै पठाउने चलन थियो । किन भने बहरले दुध दिंदैन । बाछीलाई चाहिँ पालिन्थ्यो तर एउटा भन्दा बढी गाई नपाल्नेहरुले चाहिँ जसले पाल्ने हो उसैलाई दिएर पठाइन्थ्यो । त्यो बाछी पनि अरु कसैको घरको आमा बन्न जान्थी । तर बहर चाहिं कसले कहाँ लान्थ्यो थाहा थिएन मलाई । म हजुर-आमालाई र बुवालाई यो प्रश्न गर्थें । उहाँहरुले बहरहरु पहाडतिर हलो जोत्नका निम्ति प्रयोग हुन्छन् र तिनीहरुलाई त्यतैका मान्छेहरुले लान्छन् भनेर भन्नुहुन्थ्यो । मलाई नराम्रो लाग्थ्यो । दुध दिनेलाई राख्ने र नदिनेलाई धपाउने हामी कति स्वार्थी । गाई र मान्छेमा कति फरक है? गाई निस्वार्थी प्राणी हो । हामी स्वार्थ नै स्वार्थले भरिपूर्ण छौँ  । गाईको छोरोलाई चाहिँ पाखा अनि छोरीलाई काखा गर्ने मानिस आफ्नोमा ठीक उल्टो गर्छ। किन दुवैलाई समान गर्न नसक्या होला है? 

रातो गाई ब्याउँदा म निकै खुसी हुन्थेँ । गाईको बिगाउती दुध मलाई औधी मन पर्थ्यो । पहिलो र दोस्रो दिनको दुध त तताउँदा ठोस बन्थ्यो, जम्मै चोक्टा बन्थ्यो । त्यसपछि भने झोल र चोक्टा हुन्थ्यो अनि मलाई त्यो गज्जब स्वादिलो लाग्थ्यो । गाईको दुध जम्मा गरेर दही बनाउने चलन थियो । दही पनि धेरै जम्मा भैसकेपछि मोही पार्ने चलन थियो। हाम्रो घरमा मोही पारेपछि छरछिमेक सबलाई मोही बाँड्ने चलन थियो । "मोही लिन आउनु रे" भन्दै म सबलाई बोलाउन जान्थेँ । भान्छा कोठाको बिचमा एउटा थाम थियो (जसलाई अचेलको भाषामा पिल्लर भन्छन्) जसमा काठको ठेकी बाधेर मोही पारिन्थ्यो । मदानी चलाएर मोही पारेपछि नौनी निस्किंदा मलाई खुब आनन्द लाग्थ्यो । मोही कहिले आमाले, कहिले हजुरआमाले त कहिले दिदीहरुले अथवा दादाले पालैपालो पार्नुहुन्थ्यो । म पनि जोडले घार्रघुर्र गर्दै मदानी चलाएर घिऊ निकाल्न अघि सर्थें । मैले गरेको भएन भन्दै हजुरआमाले मलाई गर्न दिनुहुन्थेन । मैले गर्दा थोरै मात्र नौनी निस्किन्थ्यो त्यहि भएर । निक्लेको नौनीलाई भाँडोमा हालेर तताएपछि घिऊ बनाइन्थ्यो । नौनी पग्लेर घिऊ बन्न निकै समय लाग्छ । मज्जाको पहेंलो झोल सङ्ग्लो हुदैँ गएपछि घिऊ तयार हुन्थ्यो । अलिअलि छोक्रा जस्तो भाँडाको पिँधमा बस्थ्यो । त्यो छोक्रालाई बिलौनी भनिन्छ । अमिलो-अमिलो हुने त्यो चिज मलाई अनि दादा दुवैलाई खुब मनपर्थ्यो । हामीले खान सकेको खान्थ्यौं नसकेको आमाले बिरालोलाई दिनुहुन्थ्यो  (हो, हामीकहाँ बिरालो पनि हुन्थ्यो) । त्यो छोक्रा खान हुन्न भन्नु हुन्थ्यो आमाले । तर हामी चाहिँ खान्थ्यौँ।

गाईको गोठालो मात्र होइन, म गाईलाई कुँडो पनि पकाउँथें । पानीमा पिठो, केलाएको तरकारी अनि अरु खानेकुराहरु हालेर भकभक अगेनामा पकाउन मलाई हजुरआमाले सिकाउनु भएको थियो । भुस्सा काट्ने, भकारो सोहोर्ने, दुध दुहुने, घाँस काट्ने जस्ता काम चाहिं धेरैजसो आमाले गर्नुहुन्थ्यो । भुस्सा भनेको पराललाई काटेर सानोसानो टुक्रा पारेको चिज हो । त्यसलाई पनि पानी, पिठो र केलाएको सब्जिहरुसँग मोलेर दिँदा गाई स्वादिलो मानेर खान्थ्यो । गाईलाई  घाँस, पराल, खोस्टा, भुस्सा, कुँडो आदि गरेर आमाले मिलाएर खुवाउनु हुन्थ्यो । यसो गर्दा आमाले भन्नु हुन्थ्यो कि गाईले उचित पोषण प्राप्त गर्छ र धेरै दुध दिन्छ । यसरी हामीले निकै वर्ष रातो गाई माताको अमृत खायौँ । 

तर समय कहाँ एकैनाशको हुन्छ र? सरकारले एयरपोर्ट बिस्तार गर्न गाई चर्ने ठाउँ, हाम्रो खेत र बारी भएको ठाउँ सबै तारको बारले घेरिदियो । अब गाई चर्ने ठाउँ पनि भएन अनि धान फाल्ने खेत पनि भएन । धान नफलेपछि गाईलाई न त पराल न त भुस्सा । घाँस खोज्न आमालाई टाढाटाढा जान पर्ने भयो । गाईलाई पेट भरि खुवाउन पनि धौधौ भयो । गाईलाई खुवाउनकै निमित्त आमा त्यत्रो काँडे तारले घेरेको बार पनि (धोती लगाएर, डोको बोकेर) चढेर घाँस काटेर डोकोभरी घाँस बोकी त्यहि ८ फिटे बार वारपार गर्न थाल्नु भयो । त्यो पनि कति साध्य होस्? हरेक कुराको अन्त्य एकदिन अवश्य हुन्छ । त्यसको पनि भयो अनि सबै मिलेर एउटा निष्कर्षमा पुग्यौँ । गाई  पाल्न नसक्ने भएको हुँदा अब गाईलाई बिदा गर्ने । चिनेकै मान्छेको आफन्तले हाम्रो गाई लाने निर्णय गरे । अरु मालसामान जस्तै गाईको पनि किनबेच हुने रहेछ, मैले त्यसबेला थाहा पाएको । जति उमेर कम अनि जति बढी दुध दिने त्यति बढी पैसामा बिक्ने रहेछन् । यतिका वर्ष आमा सरह हामीसँगै रहेकी गाईको मोल गर्न बुवा मान्नु भएन । दुध खाएको गाईको मोल गर्नु उचित न त हजुरआमा ले न त आमाले नै ठान्नु भयो । गाई दान गर्ने निर्णय भयो; भनिन्छ गौदान निकै पूण्यको काम हो । बर्षौं दुध खाएर बुढ्यौली तिर ढल्किँदै गएको गाई दान गरेर पाप कमायौं या पूण्य, त्यो पछि उही रातो गाईले निर्धारण गर्ली । तर उसबेला गाई लाने त्यो मानिस दङ्ग पर्यो अनि गाईलाई लिन छिट्टै आउने भयो । मलाई त्यो दिन कहिले पनि नआओस् जस्तै भयो । तर दुर्भाग्य, न दुखको समय टिक्छ न सुखको । गाईलाई एक बिहान त्यो मानिसले डोहोर्याउँदै लग्यो । गाईले के सोच्यो कुन्नि, बा..आँ... गर्दै कराएको त थियो तर उसको भाषा मैले त्यो बेला पनि बुझिन, बुझ्न कोशिश पनि गरिन । मनमस्तिष्क सबैले त्यो गाईको रोदन नै हो भनेर ठोकुवा गरिसकेको थियो । रातो गाई सदाको निम्ति घरको तघारो पार गर्दैगर्दा नरसाएको आँखा कसैको पनि थिएन । 

मेरो गाई । मेरो रातो गाई । मेरो प्यारो गाई ।



Farmhouse Cow Sketch' Wrapped Canvas Print on Canvas | Joss & Main
तस्वीर सौजन्य: https://www.jossandmain.com/decor-pillows/pdp/farmhouse-cow-sketch-wrapped-canvas-print-on-canvas-aggr7962.html?piid=22828531%2C22828526



Wednesday, June 19, 2019

स्मृति २

बाल्यकालको तस्वीर,
मेरो बा, उहाँको कलिलो छोरो
अनि पछाडी साइकलमा सवार कान्छो दाहाल,
त्यो पहेंलो तोरीबारीमा कति खुलेका ।

त्यो भन्दा नि खुलेको छ,
मेरा बाको सेता दन्त लहरा
सायद, ती फुलेका झुलेका पहेँला तोरी भन्दा पनि राम्रो लाग्यो बालाई
त्यो पहेंलो सर्ट लगाउने सानो मनुवा

फेरी लाग्छ,
मेरा बाको नजरमा
ती फुलेका फगत पहेँला फूल होइनन्
ती त उनकै पुत्र हो ।
मेरा बाले रोपेर फक्रेका पुत्र ।

मेरा बा,
सन्तान बीच घेरिएर दङ्ग छन्
आफैंले गोडमेल गरी फक्रेका सन्तान ।

आज यो तस्वीर नियाल्दा,
एउटा पुत्रको नजरबाट,
म ती तोरीका फूलमा
बुवाका हाँसो अनि खुसी देख्छु
मेरा बाले,
आफ्नो खुसी, उदाङ्गो आकाश ले
छोप्न नसक्ने गरी छर्दिनु भएछ ।

त्यसैले,
म आजपनि
हरेक तोरीबारीमा मेरा बाको
खुसी फक्री रहेको पाउँछु
र म प्रफुल्लित हुन्छु
त्यो तस्वीरको पहेंलो सर्ट लगाउने
सानो मनुवा जस्तै ।

मेरी प्रिया, श्रृष्टीलाई समर्पित



त्यो क्षितिजमा भेट मलाई
जहाँ साँझले रङ्ग पोत्दै छ
फाल्गुणको शीतल बतास बनि आऊ
अनि खेलौँला हामी प्रेमको होली
सातैवटा रङ्गहरू प्रकृतिसँग उधारो मागी

त्यो गगनमा भेट मलाई
जहाँ निशाले ताराहरु बिस्कुन लगाएकी छिन
पुर्णिमाको चन्द्रमा बनि उदाउँदै आऊ
अनि छर्नु कालो रातमा मधुर मुस्कान 
भाष्करसँग थोरै प्रकाश उधारो मागी

त्यो बिहानमा भेट मलाई
जहाँ कर्कलाले शीतलाई मोती बनाएको छ
चरी बनि भुर्र उडेर आऊ
अनि गाउनु  तिमीले प्रेमगीत
कोइलीसँग मीठो धुन उधारो मागी

त्यो सपनीमा भेट मलाई
जहाँ तिमी र म एकसाथ रमेका छौं
ब्रह्माकै सुन्दर सृष्टि बनि तिमी आऊ
अनि छर्क हाम्रो जीवनमा सुगन्ध
कोटी-कोटी फूलहरुसँग सुवाष उधारो मागी

बा





आज साँझ पशुपतिनाथ पुग्दा
मलाई बाको झल्झली सम्झना आयो
सायद बाले पनि सम्झनु होला
मलाई अनि पशुपतिनाथलाई
र पशुपतिनाथले पनि बालाई |
सधैँ बेलुकी जो जानु हुन्थ्यो
भगवानको दर्शन गर्न |
एउटा भक्तको सम्झना भगवानलाई किन नआउँदो हो?
एउटा भक्तलाई भगवानको सम्झना किन नहुँदो हो?

आज,
पशुपतिनाथलाई एकटक हेरिरहँदा
मलाई, बासँग परस्पर भेट भए जस्तै भयो
न्यानो अनुभूति भयो
सायद, बाले पनि पशुपतिनाथलाई छातीमै टाँसेर
अमेरिका जानु भएको छ,
नत्र पशुपतिनाथको समीप पुग्दा
मलाई पिताको जस्तो न्यानोपना कदापि मिल्ने थिएन 
मैले मेरा बालाई अङ्कमाल गरे जस्तै |

असीम प्रेमभावमा डुबी रहँदा
पशुपतिनाथमा मैले बाको मुहार देखें
बाको मुहारमा पशुपतिनाथ देखें ।
हुन पनि,
एउटा भोला अर्को भोलासँग फरक
कसरी हुन सक्थ्यो र?
मेरा बा भोला, मेरा बा पशुपतिनाथ ||

स्मृति

स्मृति:

म सानो हुँदा जब म ढिला सम्म सुत्ने गर्थें, मेरो बुवा Bhola मलाई कहिलेकाहिँ उठाउन आउनु हुन्थ्यो | उहाँ मलाई उठाउन मेरो समीप पनि नआई अथवा भनौँ मलाई छुदै-नछोई पर बाट नै एउटा संस्कृतको श्लोक गाउनु हुन्थ्यो |

"शुद्धोसि बुद्धोसि निरँजनोऽसि
सँसारमाया परिवर्जितोऽसि
सँसारस्वप्नँ त्यज मोहनिद्राँ
मँदालसोल्लपमुवाच पुत्रम्।"

यो पुरै गाउँदा सम्म पनि म उठिन भने 'बाबु उठ' भनेर कोठाबाट निस्किनु हुन्थ्यो | नउठे पनि म बुवाले गाउनु भएको सुनेर निदाएझैँ नाटक गरी पल्टी रहन्थें |  बुवा मलाई उठाउन आइरहनु भयो, म निदाएझैँ श्लोकमा मस्त हुँदै गएँ | अनायसै, यो मेरो मानसपटलमा बस्न सफल भयो | यो श्लोकको प्रथम अनुच्छेद मलाई कण्ठस्त हुन पुग्यो |

बिस्तारै म ठूलो हुँदै गएँ | चाँडो उठ्न पनि थालेँ र नउठे पनि बुवाले मलाई उठाउन छोड्नु भयो | हुर्केको छोरोलाई उठ भन्न कति जानु? कुरा सहि पनि हो | अचेल, भान्जा-भान्जीहरु ढिला सम्म सुतिरहंदा अनि मैले उठाउन पर्दा मेरो दिमागमा पनि यहि श्लोक आउन थालेको छ | म पनि उनीहरुलाई उठाउन यहि श्लोक गाउँदो रहेछु |

गाउँदै/बजाउंदै गर्दा पो झसङ्ग भएँ कि मलाई त यसको मतलब नै थाहा छैन | यो श्लोक कहाँ कुन किताबमा छ पनि हेक्का छैन | कौतुहल हुँदै खोज्ने क्रममा थाहा भयो कि मार्कण्य पुराणमा मदलासा उपदेश छ जहाँ मदलासा भन्ने रानीले आफ्नो सन्तान रुँदा खेलौना जस्ता भौतिकवादी चिजहरुले सन्तान भुलाउनुको सट्टा यो गीत/लोहोरी गाउँदै सत्यको ज्ञान दिई फुल्याउनु हुन्थ्यो | त्यो जीवनको सत्यलाई गीतको रूपमा प्रस्तुत गरी उपदेश दिनुभएकाले त्यसलाई मदलासा उपदेश अथवा मदलासा पुत्र उपदेश भनेर पनि चिनियो |

पहिलो अनुच्छेदको मतलब यस्तो छ:

"शुद्धोसि बुद्धोसि निरँजनोऽसि
सँसारमाया परिवर्जितोऽसि
सँसारस्वप्नँ त्यज मोहनिद्राँ
मँदालसोल्लपमुवाच पुत्रम्।"

Madalasa says to her crying son:
“You are pure, Enlightened, and spotless.
Leave the illusion of the world
and wake up from this deep slumber of delusion”

यो अनुच्छेदबाट प्रष्ट हुन्छ कि मेरो बुवाले पनि मलाई, "तिमी पवित्र छौ, निश्चल, निष्पाप छौ | संसारको मायामा नपर, उठ! संसारिक माया र भ्रमलाई त्याग, यो निद्रालाई त्याग |" भन्दै उपदेश दिनु भएको रहेछ |

अस्तु|

ट्रेकिंग/हाइकिंगको क्रममा हराउँदा

हिंडी रहने बाटो त बिराउने गरिन्छ भने कहिले पनि नहिंडेको र कुनै म्याप अनि गाइडको सहारा बिना हराउनु भनेको आश्चर्यजनक कुरो पनि भएन | काठमाडौँक...